Waxaa qoray Abuukaate Cumar Cabdulle “ Dhagey”
Soomaaliya mar kale waxay taagan tahay meel u baahan go’aan adag. Shacabka Soomaaliyeed waxay han weyn ku qabaan in dalkoodu yeesho nidaam dimuqraadi ah oo ay codkooda si toos ah mustaqbalkooda ugu dhisan karaan. Si kastaba ha ahaatee, hoggaamiyeyaasha siyaasadda ayaa weli si weyn ugu kala aragti duwan habka loo wajahayo doorashooyinka soo socda.
Doodda ku saabsan “hal qof, hal cod” iyo nidaamka dadban ee ku dhisan qabiilka ayaa muddo dheer noqday caqabad dib-u-dhigeysa xasilloonida siyaasadeed, taas oo keentay isqabqabsi soo noqnoqda iyo kalsooni darro ku fiday shacabka dhexdiisa. Haddii aan la gaarin heshiis rasmi ah oo u dhexeeya dowladda iyo mucaaradka, Soomaaliya waxay halis ugu jirtaa inay dib ugu laabato marxalad jahawareer ah.
Heshiis ha noqdo, ha la joojiyo isqabqabsiga
Dowladda federaalka ah waxaa waajib ku ah inay diyaarsato hannaanka doorasho, sharciyada hagaya iyo hay’adaha maamulka. Dhinaca kale, mucaaradkuna waxay xaq u leeyihiin inay dhaliilaan habraacyada jira, isla markaana soo bandhigaan aragtiyo kale oo doorasho lagu gorgortami karo.
Marka la gaaro marxaladda wadahadalka, labada dhinac waa inay ka wada shaqeeyaan xal dan u ah shacabka. Dadweynuhu waxay si toos ah u qiimeyn doonaan halka ay labada dhinac taagan yihiin, iyagoo taageeraya nidaam doorasho oo xaqa u siinaya inay codkooda ku doortaan masiirkooda.
Waxaa muhiim ah in la qiro xaqiiqda aasaasiga ah: doorashooyinka waa xuquuq shacab, ma aha dano gaar ah oo siyaasiyiin uun ay metelaan. Hab-doorasho shacabka awood siiya waa mid caddaalad keena, isla markaana xasillooni iyo qaranimo suura geliya.
Qodobada muhiimka ah ee heshiis doorasho
1. Qaab doorasho oo macquul ah
Doodda u dhexeysa “hal qof, hal cod” iyo nidaamka dadban waa in aan loo arkin mid guul ama guuldarro keeni kara. Waxaa la bilaabi karaa doorashooyin tijaabo ah oo heer degmo ah, si loo barto caqabadaha iyo horumarka. Tani waxay sare u qaadaysaa tayada iyo sharciyadda doorashooyinka baarlamaanka dowlad-goboleedyada iyo kan qaranka.
2. Guddiga doorashooyinka madaxa bannaan
Soomaaliya waxay u baahan tahay hay’ad doorasho oo lagu kalsoonaan karo, si madax bannaan u shaqeysa, kana madax bannaan faragelin siyaasadeed. Guddigan waa in si wadajir ah loo magacaabaa, iyadoo dowladda federaalka, baarlamaanka, dowlad-goboleedyada iyo bulshada rayidka ay si siman uga qayb qaataan.
3. Iskaashi dhab ah oo u dhexeeya federaalka iyo dowlad-goboleedyada
Kalsooni darrada ka dhex jirta dowladda dhexe iyo dowlad-goboleedyada qaar ayaa carqaladeysay doorashooyinkii hore. Sidaas darteed, waa in la gaaro heshiis siyaasadeed oo qodobaysan oo qeexaya hannaanka doorasho ee la raacayo.
4. Amniga doorashooyinka
Iyadoo Al-Shabaab weli khatar ku yahay amniga, ma suurtagalayso doorasho xor iyo xalaal ah la’aanta qorshe qaran oo amni. Qorshahan waa in si wadajir ah u ansixiyaan dowladda, mucaaradka, dowlad-goboleedyada iyo ATMIS, iyadoo la kaashanayo shacabka deegaanka.
5. Ka qaybgalka iyo matalaadda dhammaan bulshada
Dumarka, dhallinyarada, beelaha laga tirada badan yahay iyo kooxaha la haybsooco waa in si dhab ah loogu matalo doorashooyinka. Qoondooyin iyo tallaabooyin dhiirrigelin ah ayaa lagama maarmaan u ah baarlamaan si dhab ah uga tarjumaya dhammaan bulshada Soomaaliyeed.
6. Xallinta khilaafaadka si caddaalad ah
Doorashooyinkii hore waxaa hareeyey musuq, cabsi gelin iyo maamul xumo. Waa in la dhisaa hannaan xallinta khilaafaadka ah oo lagu kalsoonaan karo—sida maxkamado madaxbannaan ama guddi garsoor oo dhex-dhexaad ah—si natiijooyinka looga qaato si nabad ah oo sharci ah.
Doorka bulshada rayidka iyo beesha caalamka
Bulshada rayidka Soomaaliyeed—culimada, haweenka, dhallinyarada iyo odayaasha dhaqanka—waxay door weyn ka qaadan karaan dhismaha kalsoonida shacabka iyo la xisaabtanka hoggaanka. Saaxiibada caalamka waxay gacan ka geysan karaan taageerada farsamo iyo hufnaanta hannaanka, balse ma aha inay xalal gooni ah ku qasbaan. Mas’uuliyadda ugu weyn waxay saaran tahay hoggaamiyeyaasha Soomaaliyeed.
Baaq: shacabka ha la tixgeliyo
Shacabka Soomaaliyeed way ka daaleen is-mari-waaga siyaasadeed ee ay ka maqanyihiin. Waxay rabaan matalaad dhab ah, cod wax laga dhageysto, iyo mustaqbal ay kaalin ku leeyihiin. Dowladda iyo mucaaradku waxay haystaan waajib taariikhi ah: inay ka gudbaan kala-qaybsanaanta qabiilka iyo danaha gaarka ah, ayna ku heshiiyaan doorasho shacabka awood siisa.
Doorashadan waxaa horteeda taal laba jid:
- Midda koowaad waa heshiis shacabka awood siinaya
- Midda labaad waa in dib loogu laabto wareegga jahawareerka iyo kalsooni darrada.
Mustaqbalka xasilloonida, midnimada iyo dimuqraadiyadda Soomaaliya wuxuu ku xiran yahay go’aanka hoggaamiyeyaasha.
Avv Omar Abdulle waa falanqeeye Soomaaliyeed oo arrimaha dowladnimada iyo isbeddelka siyaasadeed.
Email: omardhagey@gmail.com
Fiiro Gaar ah: Qormadani waxay ka tarjumeysaa ra’yiga qoraha, ma matalayso mowqifka DAWAN ama hayadda uu ka shaqeeyo iyo cid kaleeto midna.
