Maxaa ka socda Wabiga Niil?

Dawan- Biyo-xireenka Dib-u-soo-nooleynta Itoobiya, oo loo yaqaan Grand Ethiopian Renaissance Dam ama GERD, waa mashruuca ugu weyn ee tamarta korontada ee Afrika, kana mid ah kuwa ugu weyn caalamka.

Itoobiya u ah astaan qaranimo iyo horumar dhaqaale, waxaa dhanka kale jiro khilaaf siyaasadeed iyo mid amni oo xooggan, gaar ahaan dhinaca Masar.

Itoobiya waxay biyo-xireenka ka dhistay Wabiga Blue Nile ee ka soo bilowda Harada Tana oo ah halka uu ka soo bilowdo Blue Niil.

Wabiga Niil ee Masar dhex mara in ka badan 80% biyihiisa waxa ay ka yimaadaan Blue Niil oo Itoobiya ka soo bilowdo, halka inta soo hartayna ay ka yimaadaan Harada Victoria oo ku taalla xadka Uganda, Kenya iyo Tanzania.

Maxay Masar uga soo horjeedaa?

Masar waa waddan si buuxda ugu tiirsan Wabiga Niil. In ka badan 90% biyaha ay isticmaasho ayaa ka yimaada Wabiga Niil, gaar ahaan laanta Abbay ama Blue Nile oo biyo-xireenka GERD ka dhisan yahay.

Taasi waxay ka dhigeysaa in wax kasta oo beddel ku yimaada qulqulka biyaha uu saameyn weyn ku yeesho nolosha, beeraha iyo dhaqaalaha Masar.

Masar waxay ku doodeysaa dhowr arrimood oo waaweyn:

1. Saameynta deegaanka:
   – Qulqulka biyaha iyo dhoobada dabiiciga ah ee hoos u dhaca waxay dhaawici karaan bacriminta dhulka Masar.
2. Amni siyaasadeed:
   – Masar waxay u aragtaa GERD inuu Itoobiya siinayo awood siyaasadeed oo gobolka ah, taas oo halis gelin karta mustaqbalka amniga biyaha.

Waqtiga Dhismaha iyo Dhammaystirka Biyo-xireenk

• Maarso 2011 – Itoobiya waxay si rasmi ah u shaacisay qorshaha biyo-xireen weyn, markii hore loogu magac daray Millennium Dam, iyadoo miisaaniyaddu ahayd qiyaastii $4.8 bilyan. Shirkadda Talyaaniga ee Salini Impregilo ayaa la siiyay mashruuca.
• Abriil 2011 – Ra’iisul Wasaare Meles Zenawi ayaa dhagax dhigay mashruuca, isagoo magaciisa u beddelay Grand Ethiopian Renaissance Dam (GERD).
• May 2011 – Itoobiya waxay u leexisay Wabiga Blue Nile si loo bilaabo dhismaha, taas oo dhalisay dhaleecayn Masar oo ka digtay saameyn ku timaadda sahaydeeda biyaha.
• May 2012 – Itoobiya, Masar iyo Suudaan ayaa ku heshiiyeen inay sameeyaan Guddiga Khubarada Caalamiga ah (IPoE) si uu u daraaseeyo saameynta biyo-xireenka.
• May 2013 – Warbixinno la soo daayay oo IPoE ah ayaa tilmaamay baahida daraasado dheeraad ah oo deegaanka iyo badbaadada ah. Khilaafkii Masar iyo Itoobiya ee ku saabsan ammaanka biyaha ayaa sii xoogeystay.
• Maarso 2015 – Itoobiya, Masar iyo Suudaan ayaa saxiixay Heshiiskii Mabaa’diida (Declaration of Principles) ee Khartoum, iyagoo ballan qaaday wada-shaqeyn iyo xallinta khilaafaadka si nabad ah.
• 2017 – Wadahadallada ayaa istaagay iyadoo Masar iyo Itoobiya ay isku khilaafeen daraasadaha farsamo iyo xog-wadaagga hawlgalka biyo-xireenka.
• Nofeembar 2019 – Mas’uuliyiin ka socda Mareykanka iyo Bangiga Adduunka ayaa bilaabay dhexdhexaadin Washington, balse heshiis waajib ah laguma guuleysan.
• Luulyo 2020 – Itoobiya waxay shaacisay buuxinta ugu horreysa ee kaydka intii roobab culus da’ayeen. Masar iyo Suudaan ayaa ka hor yimid oo arrinta geeyay Golaha Ammaanka ee Qaramada Midoobay.
• Abriil 2021 – Wadahadallo ayaa dib u bilowday balse laguma xallin khilaafka ku saabsan dammaanadaha sii-deynta biyaha.
• Luulyo 2021 – Itoobiya waxay dhammaystirtay buuxinta labaad, taas oo sii adkaysay xiisadda Masar iyo Suudaan.
• Febraayo 2022 – Matoorkii ugu horreeyay ayaa bilaabay soo saarista koronto, isagoo bixinaya 375 MW oo ku xirmay shabakadda Itoobiya.
• Ogosto 2022 – Matoor labaad ayaa shaqo bilaabay, Itoobiya-na waxay xaqiijisay buuxinta saddexaad ee kaydka.
• Sebteembar 2023 – Itoobiya waxay fulisay buuxinta afraad, taas oo biyaha gaarsiisay qiyaastii 625 mitir. Masar ayaa cabasho rasmi ah gudbisay.
• Oktoobar 2024 – Itoobiya waxay ku dhawaaqday buuxinta shanaad iyo tii ugu dambeysay in la dhammaystiray, iyadoo gaartay awood buuxda oo kayd ah. Wadahadalladii Masar iyo Suudaan weli ma horumarin.
• Luulyo 2025 – Mas’uuliyiinta ayaa ku dhawaaqay in dhismaha la dhammaystiray, iyagoo qorsheeyay xaflad daahfur rasmi ah.
• Sebteembar 2025 – Ra’iisul Wasaare Abiy Ahmed ayaa si rasmi ah u furay GERD, taas oo calaamad u noqotay hawlgal buuxa oo leh awood dhan 5,150 MW, inkastoo khilaafkii Masar iyo Suudaan uusan weli xalmin.