Eritrea oo IGAD ku eedeysay fashil, kuna dhawaaqday inay ka baxday ururka

Asmara (Dawan)- Dowladda Eritrea ayaa Jimcihii ku dhawaaqday inay si rasmi ah uga baxday Urur-goboleedka IGAD, taas oo keentay in Qaramada Midoobay ay walaac ka muujiso iyada oo laga cabsi qabo in ay dib u qaraxdo xiisadda u dhexeysa Eritrea iyo Itoobiya.

Wasaaradda Arrimaha Dibadda Eritrea ayaa bayaan ay soo saartay ku sheegtay in Asmara ay si rasmi ah ugu wargelisay Xoghayaha Guud ee IGAD go’aankeeda ka bixitaanka ururka, iyadoo ku sababeysay in IGAD ay lumisay waajibaadkeedii sharciyeed, isla markaana ku guuldareysatay xaqiijinta xasilloonida gobolka iyo ka dhabeynta himilooyinka shucuubta Geeska Afrika.

Eritrea ayaa ku eedeysay IGAD in ay isu beddeshay aalad siyaasadeed oo loo adeegsado dano gaar ah oo ka dhan ah qaar ka mid ah dalalka xubnaha ka ah, iyadoo si dadban farta ugu fiiqday Itoobiya oo xiriirkoodu uu yahay mid kacsan.

Dowladda Eritrea ayaa sidoo kale sheegtay in kasii mid ahaansha ururka inuusan wax faa’iido ah lahayn, maadaama ay IGAD ka gaabisay fulinta waajibaadkeeda sharciyeed iyo masuuliyadeeda ee gobolka.

Bayaanka ayaa tilmaamaya in Eritrea ay dib ugu laabatay xubinnimadeeda IGAD bishii Juun 2023, iyadoo rajeynaysay in ay door ka qaadato dib-u-habeynta ururka, balse aysan arag wax isbeddel oo wax ku ool ah kana tajumaya baahiyaha ka jira gobolka.

IGAD: Go’aan laga xumaado

Dhanka kale, Urur-goboleedka IGAD ayaa muujiyay inuu aad uga xunyahay go’aanka Dowladda Eritrea ay kaga baxday ururka. Bayaan ay IGAD soo saartay ayaa lagu sheegay in Eritrea ay horay uga maqneyd ururka muddo ku dhow labaatan sano, isla markaana shir-madaxeedkii IGAD ee bishii Juun 2023 lagu go’aamiyay dib-u-soo-celinta xubinnimadeeda, taas oo muujineysay isgarab-istaag goboleed iyo rabitaan wadajir ah oo lagu xoojinayo iskaashiga.

IGAD waxay caddeysay in ay mar walba furnaayeen albaabada wadahadallada iyo iskaashiga, iyada oo aysan jirin in qaab ka duwan dowladaha kale loola dhaqmay Dowladda Eritrea.

Ururku wuxuu sheegay in go’aanka Eritrea uga baxday IGAD in aanu ka horreyn wax wadatashi ah ama soo-jeedin la taaban karo oo ku saabsan dib-u-habeyn hay’adeed ama siyaasadeed, iyada oo ay mar walba furnaayeen dhammaan hannaanada talo-bixineed ee ururka.

IGAD ayaa xaqiijisay inay sii wadi doonto dadaallada diblomaasiyadeed ee ay kula xiriireyso Dowladda Eritrea, si ay dib uga fiirsato go’aankeeda ka bixitaanka ururuka kaas oo ka hor imaanaya xaqiijinta yoolalka wadajirka ah ee nabadda, xasilloonida iyo horumarka gobolka.

Khilaaf soo jireen ah

Sanadkii 2007, Eritrea ayaa ku dhawaaqday inay ka baxday IGAD, iyadoo ka carootay eedeymo loo jeediyay oo la xiriiray inay taageero siisay ururka Al-Shabaab ee ka dagaalama Soomaaliya, eedeymahaas oo ay Eritrea si cad u beenisay, isla markaana ku eedeysay Itoobiya gardarro ka dhan ah Eritrea iyo Soomaaliya.

Kadib heshiiskii nabadeed ee dhexmaray Eritrea iyo Itoobiya sanadkii 2018, xiriirka labada dal wuu hagaagay, waxayna Itoobiya ugu baaqday IGAD, Qaramada Midoobay iyo Midowga Afrika inay la shaqeeyaan Eritrea, isla markaana laga qaado cunaqabateyntii saarneyd.

Arrintaas ayaa horseedday in Eritrea si rasmi ah dib ugu soo laabato ururka, kana qeybgasho shirkii caadiga ahaa ee 14-aad ee IGAD.

Si kastaba, go’aankan cusub ee Eritrea ay uga baxday IGAD ayaa sare u qaaday walaaca laga qabo in mar kale ay sii kororto xiisadda u dhexeysa Eritrea iyo Itoobiya, kuwaas oo horey u galay dagaal xuduudeed oo dhammaaday ku dhowaad 25 sano ka hor, kaddib heshiiskii Aljeeriya.

Xoghayaha Guud ee Qaramada Midoobay, António Guterres, ayaa muujiyay walaac xooggan oo ku saabsan xiisadda u dhexeysa Itoobiya iyo Eritrea, isagoo ka digay in khilaafka cusub uu halis gelin karo xasilloonida aan cagaha ku taagnayn ee ka jirta Geeska Afrika.

Ururka IGAD

Hay’adda Horumarinta Dowladaha Geeska Afrika (IGAD) waa urur-goboleed dhaqaale iyo horumarineed oo la aasaasay sanadkii 1996, xaruntiisuna tahay magaalada Jabuuti.

Markii hore IGAD waxaa aas-aasay lix dal oo kala ah: Jabuuti, Itoobiya, Kenya, Uganda, Suudaan iyo Soomaaliya. Eritrea ayaa ku biirtay ururka kadib markii ay xornimada qaadatay sanadkii 1993, halka Koonfurta Suudaan ay xubin rasmi ah ka noqotay sanadkii 2011, taasoo tirada guud ka dhigtay sideed dal.

Baaxadda dhuleed ee dalalka xubnaha ka ah IGAD waxay gaareysa in ka badan tahay 5.2 milyan oo kiiloomitir oo laba jibbaaran, waxayna leeyihiin in ka badan 6,960 kiiloomitir oo xeeb ah oo ku teedsan Badweynta Hindiya, Gacanka Cadmeed iyo Badda Cas.

Sidoo kale, dalalka IGAD waxay wadaagaan xuduudo caalami ah oo dhererkoodu ka badan yahay 6,910 kiiloomitir, kuwaas oo ay la leeyihiin dalal ay ka mid yihiin Masar, Jaad, Liibiya, Jamhuuriyadda Bartamaha Afrika, Ruwaanda iyo Tansaaniya.