Soomaaliya oo dib-u-qiimeyneysa Iskaashiga Bani’aadannimo

Muqdisho (Dawan) – Hay’adda Maareynta Musiibooyinka Soomaaliyeed (SoDMA) ayaa Khamiistii si rasmi ah uga furtay Shirka Dib-u-Qiimeynta Iskaashiga Bani’aadannimo ee Muqdisho. Shirkan ayaa diiradda saaraya sidii loo horumarin lahaa dadaallada gargaarka iyo sidii loo xoojin lahaa iskaashiga ka dhaxeeya dowladda Soomaaliya iyo la-hawlgalayaasha gargaarka si loo xalliyo dhibaatooyinka bani’aadannimo ee dalka.

Shirkan waxa uu ku soo aadayaa xilli Soomaaliya ay weli ka jiraan dhibaatooyin bini’aadantinimo oo waaweyn. Sida lagu sheegay warbixinta Xafiiska Isuduwaha Arrimaha Bani’aadannimo ee Qaramada Midoobay (OCHA) ee 8-da Luulyo 2025, in ka badan 4.6 milyan oo qof ayaa ku sugan xaalad cunto yari.

Shirku waxa uu doonayaa in lagu sahamiyo xeelado wax ku ool ah oo wax looga qabanayo baahiyaha bani’aadannimo ee dalka, iyada oo loo marayo hab iskaashi.

Shirkan heer sare ah ayaa waxaa ka qayb galay mas’uuliyiin dowladeed, ururo caalami ah, ganacsatada Soomaaliya, hay’adaha maaliyadda, madaxda diinta, iyo wakiillo ka socda bulshada rayidka ah. Doodaha shirka ayaa diiradda lagu saaray sidii loo xoojin lahaa iskaashiga ka dhaxeeya qaybaha kala duwan ee bulshada iyo sidii loo gaari lahaa xalal waara oo wax looga qaban karo baahiyaha bani’aadannimo ee degdegga ah.

Maxamuud Macallin, Guddoomiyaha SoDMA, ayaa jeediyay khudbadii furitaanka, isaga oo carabka ku adkeeyay baahida loo qabo in la helo xeelado cusub oo xoogga saaraya iskaashiga dowladda Soomaaliya, ururada gudaha, iyo hay’adaha gargaarka caalamiga ah. “Shirkan waa fursad muhiim ah oo aan ku kulmi karno, aqoonta isla wadaagi karno, isla markaana xalal waxtar leh uga helno dhibaatooyinka bani’aadannimo ee aan wajahno,” ayuu yiri.

Sheekh Ali Wajiis, oo culumaa'udiinka Soomaaliyeed ah, ayaa sidoo kale ka hadlay shirka, isagoo dalbanaya in Madaxweynaha Xasan Sheekh Maxamuud uu ku dadaalo in 5% ka mid ah miisaaniyadda qaranka loo qoondeeyo gargaarka bani’aadannimo ee dadka Soomaaliyeed. "Madaxweynaha Jamhuriyadda, waxaan ka codsanayaa in 5% ka mid ah miisaaniyadda qaranka loo qoondeeyo gargaarka bani’aadannimo ee dadka Soomaaliyeed," ayuu sheegay Sheekh Wajiis, isagoo muujinaya baahida degdegga ah ee loogu baahan yahay maalgelin dheeri ah.

OCHA ayaa sidoo kale sheegtay in gargaarka cunto uu hoos u dhacay in ka badan 50% marka loo eego isla wakhtigii sanadkii hore ee 2024. In kasta oo ay jirto baaq gargaarka bani’aadannimo ee ku kacaya $1.4 bilyan, Soomaaliya waxa kaliya lagu helay 15% ka mid ah lacagaha lagama maarmaanka ah, taasoo keentay xiritaanka xarumaha caafimaadka iyo xarumaha nafaqada ee muhiimka ah.

George Conway, oo ka socda Qaramada Midoobay, ayaa taageero u muujiyay shirka isagoo sheegay muhiimadda ay leedahay wada-hadalka Dib-u-Qiimeynta ee ku saabsan iskaashiga bani’aadannimo. Wuxuu yiri, “Soomaaliya waxay ka soo kabaneysaa dagaallo iyo maalgelin la’aan socotay muddo dheer. Waa inaan mideyno si aan u wajahno abaaraha una taageerno bulshada nugul.”

Doodaha shirka ayaa sidoo kale xoogga saaray ka qaybgalka sektorada gaarka ah ee bixinta taageero maaliyadeed, hagaajinta isku-xirka howlgalada gargaarka, iyo xoojinta awoodda nidaamka bangiyada Soomaaliya ee fududeynta maalgelinta gargaarka caalamiga ah.

“Cilmi-baaris ayaa loo baahan yahay si loo kobciyo maskax ka caawineysa Soomaalida inay ka guuraan kaalmada shisheeye si ay isku filnaansho u gaaraan,” ayuu yiri Axmed Khadar Jama oo ah Guddoomiyaha Ururka Bangiyada Soomaaliya.

Ciise Guure, Guddoomiye ku xigeenka dhanka Maaliyadda ee Gobolka Banaadir, ayaa adkeeyay muhiimadda iskaashiga dhammaan qaybaha bulshada si loo xalliyo dhibaatooyinka bani’aadannimo ee Soomaaliya. "Maanta, waxaan u dhaqaaqeynaa isku filnaansho, waxaana muhiim ah in aan is taageerno. Qoyskan, ganacsiga, iyo bulshada oo dhan waa inay taageeraan dadka Soomaaliyeed,” ayuu yiri.

Shirkan ayaa ku soo beegmay xilli muhiim ah, iyadoo OCHA ay qiyaastay in 2 milyan oo Soomaali ah ay wajihi doonaan xaalad khatar ah bilaha soo socda iyadoo ay sii socoto hoos u dhaca maalgelinta caalamiga ah.