Muqdisho (Dawan)- Baarlamaanka Soomaaliya ayaa maalmihii ugu dambeeyay ka doodayay dhameystirka Dastuurka kumeel gaarka ah gaar ahaan cutubyadiisa 1-aad, 2-aad, 3-aad iyo 4-aad si ugu dambeyn loo ansixiyo Dastuur rasmi ah uu dalku yeesho.
Doodda ugu adag waxa ay ka taagantahay cutubka afaraad oo lagu sameeyay isbedel xoogan iyada oo lagu soo kordhiyay madaxyada ugu badan, qodobo cusub iyo farqooyin dheeraad ah marka lala barbardhigo cutubyada kale ee Guudiga Dastuurka usoo gudbiyay Baarlamanaka si looga doodo.
Dhamaystir mise bedelaad Dastuur?
Xildhibaan Caabdiraxmaan Cabdishakuur oo ka mid ah siyaasiyiinta kasoo horjeedda hannaanka uu ku socdo dhameystirka Dastuurka ayaa yiri; "Seddax cutub oo Dastuurka ayaa la saarayaa, halka 45 qodob iyo 97 faqradood wax laga beddelayo, iyadoo lagu soo derayo 19 qodob iyo 94 faqradood oo cusub oo aan ku jirin Dastuurkii asalka ahaa, waxaana la tirayaa 3 qodob iyo 26 faqradood"
Madaxweynihii kumeel gaar ahaa, Shariif Sheekh Axmed ayaa aaminsan in Dastuurku uu ku jiro mabaadi'da guud ee aan la bedeli karin, waxa uuna hoosta ka xariiqay in nidaamka xisbiyada badan uu yahay lama taabtaan.
Sidoo kale, Shariif waxa uu soo jeediyay in marka hore la dhiso Guddiga adeegga Dastuurka iyo Maxkamadda Dastuuriga kadibna loosoo jeesto dhamaystirka Dastuurka, isaga oo yiri; "Dastuurka waxa uu ku meel gaar ka baxaya marka afti dadweyne loo sameeyo, inta ka horeysa sidiisa ayuu ahaanaya"
Maxey yihiin qodobada la isku hayo ee wax laga bedelay?
Qodobada aad la isagu khilaafsanyahay ee la bilaabay ka doodistooda ayaa isagu jira kuwa ku saabsan maamulka doorashooyinka iyo xisbiyada dalka.
Dastuurka ku meel gaarka ah marka la fiiriyo gabi ahaanka cutubka afaraad wuxuu u qeybinayaa ilaa 2 Madax oo kala ah: Mabaadi’da Guud ee Matalaadda Shacabka iyo Nidaamka Doorashooyinka iyo Xisbiyada.
Isbedelka kadib waxaa cutubka afaraad ee Dastuurka lagu soo kordhiyay 2 madax taas oo ka dhigeysa inuu ka koobnaado ilaa 4 madax kuwaas oo kala ah; Mabaadi’da Guud ee Matilaadda Shacabka, Doorashooyinka, Xisbiyada Siyaasadda iyo Maamulka Doorashooyinka.
1:Mabaadi’da Guud ee Matilaadda Shacabka: Dastuurka ku meel gaarka ah waxa uu tilmaammayaa awooddda shacabka ee la xisaabtanka cidda ay wakiisheen, iyo in ay aragtidooda ku darsadaan cidda ay dooranayaan, wuxuuna ka koobanyhay ila seddex farqo
Qodobkaan wax ka beddel weyn laguma sameynin balse waxaa lagu soo kordhiyey hal farqo oo ah in dowladdu ay mas'uul ka tahay nidaamyada doorashooyinka Dowlad Goboleedyada iyo dhaqangelintoooda.
2: Nidaamka Doorashooyinka iyo Xisbiyada: Marka la joogo Dastuurka ku meel gaarka ah qodobkaan ma tilmaamayo waddooyin ama hanaan qoran oo loo marayo doorashooyinka balse taa beddelkeeda waxa uu awooddaa siinayaa Golaha Shacabka ee Baarlamaanka Federaalka Soomaaliya si ay u dejiyaan Shuruucda ku saabsan Xisbiyada, Diiwaangelintooda, Doorashooyinka heerka dowladda federaalka ah iyo Guddiga Qaran ee Madaxbanaan ee Doorashooyinka.
Isbedlka kadib, qodobka Nidaamka Doorashooyinka iyo Xisbiyada waa la tiray gabi ahaanba iyadoo lagu bedelay ilaa iyo 5 qodob oo kala ah :Mabaadi’da Guud ee Doorashooyinka, Nidaamka Doorashooyinka, Hay’adaha sida tooska ah loo dooranayo, Muddada Xilhaynta iyo Codbixiyaha.
Mabaadi’da Guud ee Doorashooyinka: Qodobkaan oo ka kooban lix farqadood ayaa dhigaya in laga fogaado wax kasto oo colaad iyo khilaaf keenaya xilliga doorashooyinka.
Nidaamka Doorashooyinka: Qodobkaan wuxuu qeexayaa in nidaamka doorashada dalka ay noqoto qof iyo cod iyadoo xeerka qof iyo codka uu soosarayo Baarlamaanka Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya.
